Skip to main content
Colaboracións TERRACHÁXA

Comandante Paz, alias ‘Chavito’

Por 15 Febreiro, 2020Xaneiro 30th, 2021Sin comentarios

Por Moncho Paz

Ramón Paz Borroto naceu no municipio cubano de Ciego de Ávila o 31 de agosto de 1924, coincidindo coa festa de San Ramón. Coñecido no seu círculo máis íntimo como ‘Chavito’, era fillo de Isidro e de Sara, que foron grandes amigos do meu avó Mario Xosé. Sendo un meniño tivo que afrontar a morte prematura do seu pai, unha circunstancia que deixou á familia nunha situación realmente complicada, e que remataría por obrigalo a abandonar os estudos cando estaba a piques de cursar o cuarto grao. Na xuventude destacou polo seu labor revolucionario e, xunto a outros compañeiros, dedicouse á axitación sindical, fundamentalmente nas provincias de Camagüey, Habana e Santiago de Cuba. Por ese motivo foi considerado personaxe histórico do municipio de Morón.

A difícil situación socioeconómica do momento formou a súa conciencia de clase e converteuse nun acérrimo inimigo dos males que azoutaban á sociedade. Sendo moi novo trasladouse primeiro a Camagüey e posteriormente á Habana, establecendo contacto cos revolucionarios que preparaban a “expedición de Cayo Confites”, un movemento militar contra Rafael Leónidas Trujillo organizado dende Cuba en 1947 coa finalidade de derrocar ao ditador dominicano. Deste xeito coñeceu a Fidel Castro Ruz e a Carlos Gutiérrez Menoyo, que formaron parte daquela fracasada aventura revolucionaria.

Ramón Paz comezou a traballar no Central Santa Marta, dedicado a produción de caña de azucre, e despois pasou ás minas de Charco Redondo, na rexión de Oriente, onde tivo serias dificultades cos donos do lugar debido ao seu carácter rebelde. Pertenceu ao sindicato de mineiros e participou activamente nas protestas contra os perigos aos que se expoñían os traballadores baixo terra, a falla de solidariedade e os baixos salarios, que apenas chegaban para subsistir.

Vencellouse ao Movemento 26 de Xullo, ás ordes de Frank Pais García, descendente de emigrantes galegos de Marín. Dentro da organización dedicouse á captación de persoas, de armas e tamén de fondos para o financiamento da loita revolucionaria. Malia a escudarse nun anteface para realizar as súas accións, foi recoñecido por unha testemuña e caeu nas mans do coronel Alberto Chaviano, un oficial do réxime de Batista coñecido pola súa especial dureza, quen o encadeou nunha cela tipo caixón e torturouno durante varios días, sen sacarlle información algunha.

Un dos seus familiares logrou que o liberasen e regresou con Frank Pais, que o destinou a Sierra Maestra en agosto de 1957, cunha pistola como agasallo para a súa protección persoal. Unha vez instalado na comandancia do Exército Rebelde en La Plata, Fidel Castro encargoulle o mando dunha escuadra. A súa primeira acción como guerrilleiro foi en Veguita, xunto ao capitán Lolo Sardinas, mais participou axiña noutras accións: Altos de Pinos Quemados, Casa de Piedras, El Pozón, El Jigüe, Naranjal, Ocujal de Turquino, Oro de Guisa, Altos de la Caridad, Palma Mocha, El Naranjo e Purialón. Unha mensaxe do comandante Che Guevara enviada ao tenente Hugo del Río dicía: “Lémbrate que Paz é o noso mellor capitán, un pouco duro ás veces, pero xusto e moi valente”.

O 25 de xullo de 1958 foi ascendido a comandante en Sierra Maestra e dous días máis tarde partiu cunha importante misión cara á zona onde se atopaba o tenente coronel Sánchez Mosquera, máximo responsable das operacións contra os revolucionarios. Alí chegou no amencer do 28 de xullo, xusto no mesmo lugar onde o comandante Camilo Cienfuegos acamparía un mes despois. Ramón Paz e outros compañeiros durmiron naquel emprazamento o seu derradeiro sono de liberdade, pois a mala sorte fixo que caeran nunha emboscada preparada polas tropas de Batista, que ocupaban o mesmo firme onde se atopaba o comandante Eddy Suñol. Tras ordenar a retirada aos seus homes, Ramón quedou para cubrilos. Viu caer a varios compañeiros, que se atopaban ao seu carón, e aos poucos minutos foi alcanzado polos disparos dunha metralladora, que o mataron ao instante na alborada do 29 de xullo de 1958. Por casualidades da vida, ese mesmo día -unha ducia de anos despois- nacería eu a esta beira do Atlántico.

Despois dos tiroteos, os revolucionarios comprobaron que os soldados batistianos sufriran numerosas baixas, e que entre os feridos estaba o propio Sánchez Mosquera, en estado grave. Ao solpor, os guerrilleiros lograron rescatar o corpo de Ramón Paz Borroto. Comunicóuselle a Fidel Castro a súa morte e cando o comandante en xefe chegou a El Salto, dispuxo a recollida de todos os seus documentos e pertenzas; entregou a pistola de Paz ao tenente Luciano Paco Gullén e díxolle: “Gárdaa até que os raparigos sexan homes”, referíndose aos fillos de Paz. Máis de trinta anos despois da morte do comandante Ramón Paz, o meu pai -a quen o avó Mario Xosé tamén chamaba agarimosamente  ‘Chavito’- contoume por riba este relato nunha tarde de outono en 1991, poucos días antes de emprender a miña primeira viaxe á illa caribeña como enviado especial de prensa. A clave para comezar esta pescuda sobre Ramón Paz Borroto era “Frente Oriental Frank Pais”, polo que tiven que desprazarme a Santiago de Cuba na procura de máis información. Unha vez alí, achegueime até o Cuartel Moncada, hoxe convertido na “Ciudad Escolar 26 de Julio”, onde existe un espazo dedicado a museo sobre os feitos relacionados coa resistencia en Sierra Maestra.