A cultura da morte
Por Rebeca Maseda
Chorar a morte ou celebrar a vida: ¿Que sensación percibimos como máis próxima á nosa sociedade, ao noso entorno? ¿Ámbalas dúas conviven en harmonía? En Galicia existe todo un universo mitolóxico de lendas e historias en torno á morte: A Santa Compaña, o Día de Defuntos, o Tizón de Nadal, as ánimas que volven do Alén, a Danza do Abellón, a importancia do velorio, o enterro e o cabodano como rituais moi ligados ao imaxinario popular, etc. Aínda que as tradicións e as crenzas van mudando co paso do tempo, poderiamos dicir que o respecto, o medo e a superstición están moi presentes na cultura da morte e dos mortos en Galicia.
Existen rituais realmente curiosos relacionados coa morte, como por exemplo “O Abellón”, do cal Alfredo Brañas deixou constancia neste fermoso poema escrito en 1884 e que tivo lugar en Vilanova de Arousa:
Collidos pola man os concurrentes
e fungando baixiño e entre os dentes
foron da morta á triste habitación
e voltando ó redor da defuntiña
o vello, a vella, o mozo e a mociña
fungaban como funga un abellón.
¡Probe daquel que dese algunha fala
Ou de bulir deixase pola fala!
¡Siñal era de morte non fungar
As honras do “abellón” son tan precisas
Como son para os cregos moitas misas
E o gando e o ligón para labrar.
Parece ser que esta danza fúnebre consistía en dar voltas ao redor do leito do defunto, todos collidos da man, mentres imitaban o zunido dun abellón. Críase que se algún dos participantes falaba ou interrompía o baile por calquera causa, sería o primeiro dos presentes en morrer. Suxeriuse que este baile podería estar relacionado coas abellas que eliminan os cadáveres da colmea. Pode atoparse un precedente deste baile ritual nos tímpanos dalgunhas igrexas románicas, nos que se representa a “danza da morte”: un esqueleto toca un instrumento mentres dúas ou máis persoas danzan ao seu redor.
Este tipo de danza ritual fúnebre faime pensar na festividade mexicana do “Día dos Mortos”, declarada como Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade pola Unesco en 2008. Un festival onde se fusionan -cun máxico e exuberante ritualismo- música, danza, gastronomía, flores de miles de cores, etc., para honrar aos mortos, pero tamén, para celebrar a vida.
A morte leva sendo fonte de inspiración inesgotable en moitos ámbitos artísticos ao longo da historia: literatura, música, pintura, arquitectura... “As Intermitências da Morte” do célebre escritor portugués José Saramago (1922-2010) -novela situada nun país imaxinario onde a xente deixa de morrer dun día para outro-, o poema sinfónico do compositor ruso Serguei Rachmaninov (1873-1943) titulado “A Illa dos Mortos”, “Morte e
vida” -un dos últimos cadros do pintor austríaco Gustav Klimt (1862-1918), etc. Existe unha obra arquitectónica en Galicia que merece unha mención especial polo seu indubidable valor histórico, singularidade e beleza: o cemiterio de Santa Mariña de Dozo en Cambados. Exemplo claro de necroturismo, este bucólico camposanto está situado xunto ás ruínas da antiga igrexa parroquial de Santa Mariña -patroa de Cambados-, nunha das ladeiras do monte da Pastora e moi preto dun castro. De estilo gótico mariñeiro con influencias renacentistas, a igrexa ten unha soa nave atravesada por catro arcos transversais románicos e cinco capelas laterais, ademais dunha rechamante capela maior. Os arcos son unha das zonas máis escénicas e fotografadas da igrexa e funcionan como auténticos esqueletos da construción, conferindo ao conxunto un aire decadente de gran encanto.
Durante séculos, Santa Mariña de Dozo foi un dos templos máis importantes da zona. Incluso Cunqueiro o definiu como “o cemiterio máis melancólico do mundo”, case nada...
Especialmente en tempos escuros, celebremos sempre a vida para que, con sorte, a morte te pille festexando. Máis bágoas de ledicia e menos de tristura.
